ظهور پیامبر اکرم (ص) اکرم و حاکمیت
اندیشه های اسلامی، در ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی مردمان شبه جزیره
عربی تغییر ات اساسی به وجود آورد. شاید مهم ترین این جنبه ها کنار گذاشته
شدن بسیاری از سنت ها و باورهایی بود که برای سالیان بسیار طولانی اساس
اجتماع اعراب را شکل داده بود. آموزه های اسلامی مبانی جدیدی برای کسب
اقتدار و مشروعیت سیاسی ارائه می داد و حاکمیت سیاسی جامعه را مشروط به
مبانی الهی که رئوس آن در قرآن آمده بود، می کرد. در طول 23 سال تلاش های
گران سنگ حضرت     محمد(ص) و در سایه جذبه کاریزمایی آن وجود پر
برکت،جریان سنتی که مقید به سنت های جاهلی همچون شرافت خون و نسب و کهولت
سن و شیخوخیت و افتخارات نظامی و... بود علی(ع) رغم تمایلات فراوان مجالی
برای عرض اندام نیافت. اما همان گونه که می دانیم تنها لحظاتی پس از رحلت
حضرت ایشان، عقده های فروخورده این جریان در سقیفه بروز کرد و دقیقا همان
ملاک های جاهلی  از قبیل : سن و قبیله و مصاحبت با رسول الله، منجر به
تصمیم تاریخ ساز سقیفه شد. از این پس جدال بین دو جریان سنتی که به دنبال
پیاده کردن اسلام با باورهای مورد قبول خود بودند، با جریان دین باوری که
به دنبال اجرای منویات پیامبر اکرم (ص) بودند، آغاز شد.

تفاوت اساسی این دو جریان این بود که اولی دارای اقتدار
سیاسی بود در حالی که مشروعیت نداشت در حالی که دومی اقتدار سیاسی نداشت
اما از نظر مشروعیت با توجه به نزدیکی به پیامبر اکرم (ص) چه از نظر
عقیدتی و چه از نظر نسبی، برگ برنده را در اختیار داشت. عملکرد خلفای اول
و دوم اگر چه در برخی موارد مطابق با سنت های جاهلی بود اما از نظر عمل به
سنت پیامبر (ص) تا حدودی قابل قبولی بود. با این حال در همین دوران هم
شاهد اعتراضاتی از جانب جریان دین باور هستیم. اما این اعتراضات در دوره
عثمان  با توجه به اقدامات خلاف سنت نبوی وی اوج می گیرد. با خلافت امام
علی(ع) که با اقبال عمومی مردم همراه بود، به نظر می رسد که جریان دین
باور که دارای مشروعیت بود به اقتدار سیاسی هم دست پیدا کرده است اما با
توجه به اصرار امام علی(ع) مبنی بر بازگشت جامعه به تعالیم نبوی، جریان
سنتی تاب تحمل نداشته از همان آغاز بنای مخالفت گذاشت و سه جنگ دردناک را
بر علی(ع) بن ابی طالب تحمیل کرد. در واقع این سه جنگ درگیری بین همان دو
جریان اسلامی است.

اما به زودی معلوم شد که "استراتژی تهاجم"  بر جریان سنت گرا
نمی تواند به تنهایی موجب حذف این جریان و از صحنه بیرون کردن آن گردد
بنابر این تغییری بنیادین در استراتژی لازم بود.

نرمش تاریخی حسن بن علی(ع) همان چرخش
در استراتژی بود که با استادی و مهارت تمام صورت گرفت و این زمینه را
فراهم آورد که تا طرحی بلند مدت برای مبارزه با جریان سابق الذکر فراهم
آید. به این لحاظ حسن(ع) بن علی(ع) را باید بزرگترین مبتکر تاریخ شیعه و
اسلام به حساب آورد. امام حسن(ع) به خوبی دریافته بود که شمشیر و تهاجم بر
جریان سنتی در نهایت به ضرر جریان دین باور است و اصل و اساس این جریان به
زودی از بین خواهد رفت و این دقیقا همان چیزی است که سنتی ها می خواهند.
از این رو بود که مصلحت را در ترک مخاصمه و جنگ دید. هر چند این اقدام وی
نوعی قربانی کردن خویشتن بود اما امام ترجیح داد خود قربانی باشد تا اصل
دین و دیانت.

پس از صلح امام حسن(ع)، اقتدار سنتی از "سلاح مظلومیت" که به
واسطه تبلیغات وسیع پیرامون خون عثمان به آن مجهز شده بود، خلع و عملا این
سلاح (مظلومیت) در اختیار امام حسن(ع) و دین باوران قرار گرفت. این
استراتژی توسط امام حسین(ع) و با حادثه کربلا کامل شد و دین باوران از آن
پس در موضع مظلومیت به دفاع از حقانیت خود پرداختند. در حالی که اگر این
تغییر انجام نمی شد اولا: در همان جنگ اول بین امام حسن(ع) و معاویه
تقریبا تمام یاران امام کشته می شدندو دیگر کسی برای ادامه راه باقی نمی
ماند و ثانیا: مسئله مظلوم کشته شده عثمان همچنان به عنوان دست آویزی برای
طرف مقابل در اختیار آنان باقی می ماند. قیام های متعدد شیعیان در طول
تاریخ که با الگو قرار دادن کربلا و قیام امام حسین(ع) شکل گرفته است
دقیقا مرهون همین تغییر سیاست است چه اگر نبود صلح امام حسن(ع) و معاویه
دیگر دیگر نه کربلایی بود نه که شیعه ای برای مظلومیت امام حسین(ع) فریاد
بزند.